رقابت در کنکور برای گرفتن پذیرش دانشگاه‌های دولتی در ایران همواره یکی از بحرانی‌ترین بزنگاه‌های زندگی جوانان بوده است؛ رقابتی سراسری که پس از پایان آن، تنها برخی از داوطلبان فرصت پیدا می‌کنند بر صندلی‌ دانشگاه‌های دولتی بنشینند و همین مسئله سبب شده است که طی دو دهه اخیر، در کنار کنکور، کاسبان کنکور هم فعالیتی فراوان و گسترده داشته باشند؛ مافیایی که در حوزه‌های مختلف آموزشی و کمک‌آموزشی نفوذ دارند.

اما این‌ همه ماجرای کنکور در ایران نیست. طی این سال‌ها، سازمان سنجش همواره اخبار منتشرشده درباره فروش سوالات و روش‌های مختلف تقلب در این آزمون را رد کرده یا کم‌اهمیت جلوه داده است؛ ولی با جست‌وجویی در سایت‌های اینترنتی مختلف درمی‌یابیم که تبلیغ فروش سوالات کنکور و انواع روش‌های تقلب در این آزمون امری معمول است.

با فراگیر شدن استفاده از گوشی‌های هوشمند، اینک مهم‌ترین چالش برگزارکنندگان کنکور فرصت تقلب از طریق فناوری‌های نوپدید است؛ به‌طوری که در آزمون سال ۱۴۰۱ سازمان سنجش درخواست کرد اینترنت در محدوده جلسات برگزاری کنکور قطع شود. با این همه، باز هم انتشار زودهنگام دفترچه کنکور تجربی حین برگزاری آزمون و ثبت رشته اشتباه شرکت‌کنندگان در کنکور ۱۴۰۱ برای سازمان سنجش حواشی ایجاد کرد.

در بحث تقلب در کنکور، هنوز مهم‌ترین روش تقلب دسترسی برخی از شرکت‌کنندگان به سوالات آزمون است؛ اتفاقی که بر اساس گزارش رسانه‌ها و با خواندن تجربه برخی شرکت‌کنندگان سال‌های قبل متوجه می‌شویم که حتی موسسات کمک‌آموزشی معتبر نیز به این عرصه وارد شده‌اند.

با گسترش همه‌گیری کرونا در سال ۱۳۹۹، روشی دیگر نیز به دایره روش‌های تقلب افزوده شد و آن امتحان دادن افراد دیگر به‌جای شرکت‌کنندگان بود؛ اتفاقی که بنا بر اعلام سازمان سنجش، در سال‌های قبل بسیار کم و موردی بود، ولی به‌ دلیل اجباری بودن ماسک، امکان بررسی تطبیق دقیق چهره شرکت‌کنندگان با عکس وجود نداشت و احتمال آن افزایش یافت.

با این حال این کنکور ۱۴۰۰ بود که برای سازمان سنجش یکی از مسئله‌سازترین دوره‌های برگزاری این آزمون سراسری را رقم زد.

در سال‌های اخیر تمایل خانواده‌ها به قبولی فرزندانشان دررشته‌های پزشکی به حدی زیاد بود که رئیس سازمان سنجش هم‌زمان با کنکور ۱۴۰۱ از افت محسوس شرکت‌کنندگان در رشته‌های ریاضی سخن گفت. این مسئله زمانی معنادار می‌شود که بدانیم در ماجرای تقلب گسترده در کنکور ۱۴۰۰، نیز تقلب در بخش کنکور تجربی رخ داد و گستردگی ماجرا به‌حدی بود که پای دستگاه‌های امنیتی و کمیسیون اصل ۹۰ مجلس نیز به موضوع باز شد. هرچند طبق گزارش یکی از روزنامه‌های صبح در ایران، در نهایت، کسانی که تقلبشان اثبات شد نیز به واسطه‌های مختلف، راهی دانشگاه شدند.

برای فهم اینکه نقش نمایندگان مجلس در این ماجرا چیست باید در نظر داشته باشیم که در سال ۱۴۰۰، بیشترین تقلب کشف‌شده مربوط به شهرهای کوچک ایران بود؛ جایی که نفوذ نمایندگان آن بخش در حوزه انتخابیه آنان بالا است و بنا بر گزارش‌های منتشر شده، افرادی که مظنون به تقلب بودند و از فیلتر آزمون حداقلی سنجش هم رد نشدند، با پیگیری برخی نمایندگان مجلس به دانشگاه بازگشتند.

به‌ این‌ ترتیب در شرایطی که مشخص نشد عامل درز سوالات کنکور طراحان یا کارمندان بخش تایپ و تکثیرکنندگان بوده‌اند یا در مرحله ارسال دفترچه‌ها به شهرهای دیگر تقلب رخ‌ داده یا آن‌طور که گفته شد، حاصل تصویربرداری با تجهیزات پیشرفته در جلسه کنکور بوده است، عده‌ای از حق خود محروم شدند و عده‌ای هم با تقلب و به‌ناحق در حال تحصیل در رشته‌های پزشکی‌اند.

اما نکته خاص‌تر ماجرا این است که در سال ۱۴۰۱ نیز کانال‌های تلگرامی مختلف و همچنین صفحات مجازی در اینستاگرام از چند روز قبل از برگزاری آزمون، تبلیغ فروش سوالات کنکور را شروع کردند و با وجود تجربه آزمون سراسری ۱۴۰۰، همین موضوع نگرانی‌ها در مورد تکرار تقلب را افزایش داد؛ اما رئیس سازمان سنجش با تکیه بر این نکته که پلیس فتا در حال رصد این صفحات است، چنین ادعایی را کلاهبرداری خواند و رئیس پلیس فتا نیز از دستگیری افراد مختلف در این رابطه خبر داد.

ماجرای فروش سوالات و تقلب تنها به سال ۱۴۰۰ خلاصه نمی‌شود. طی یک دهه اخیر، سازمان سنجش و نیروی انتظامی هرسال اخباری مبنی بر دستگیری مدعیان فروش سوالات یا افراد مرتبط با برخی موسسات کمک‌آموزشی را که به دانش‌آموزان آموزش روش‌های تقلب را وعده داده بودند، منتشر کردند.

رئیس سازمان سنجش در همین رابطه اعلام کرد: «خانواده‌ها باید فعالیت فرزندانشان در صفحات مجازی را کنترل کنند چون حتی عضویت و دنبال‌ کردن صفحات فروش سوالات و آموزش تقلب هم می‌تواند به محرومیت افراد از شرکت در کنکور سراسری منجر شود.»

البته با وجود همه این تمهیدات برای جلوگیری از تقلب و ضایع شدن حق شرکت‌کنندگان در آزمون سال ۱۴۰۱، برخی گفته‌اند به دلیل مشکل در سامانه سازمان سنجش، رشته‌های تحصیلی آن‌ها اشتباه ثبت شده و ناچار شدند در کنکور رشته غیرمرتبط شرکت کنند.

کنکور همواره یکی از عیوب ساختار آموزشی در ایران است؛ جایی که مافیای قدرتمند آن با نفوذ خود، امکان قبولی دانش‌آموزان طبقات محروم یا ساکن شهرهای کوچک در رشته‌های اصلی و دانشگاه‌های معتبر را کاهش می‌دهد.

در یک دهه اخیر، حذف کنکور همواره یکی از وعده‌های مسئولان بود اما در غیاب برنامه‌ریزی و ارزیابی روشن و نبود اراده جدی، این مهم تا امروز ممکن و محقق نشده است.